Hver á að hugsa um framtíð menntunar? Ég býð mig fram.

Á student.is er mjög áhugaverð grein um erindi sem Jón Torfi Jónasson flutti á málþingi um stöðu menntunar. Jón Torfi lagði fram spurninguna, "Hver ætlar að hugsa um þær breytingar sem þurfa að eiga sér stað núna fyrir þá nemendur sem útskrifast eftir fjögur ár og verða á vinnumarkaðinum til ársins 2055?" Þetta er það sem mínar rannsóknir snúast um þannig að mér finnst sjálfsagt að ég bjóði mig hér með fram í það hlutverk. En ég ætla ekki að gera það einn.

Eins og Jón Torfi bendir á þá vitum við heilmargt um framtíðina og það er fullt af fræðafólki víða um heim sem vinnur við það að spá í hlutverk menntunar í framtíðarsamhengi. En því miður er allt of algengt að það er hreinlega ekki hlustað á það. Við mína deild í Háskólanum í Minnesota, þ.e.a.s. Stjórnun og stefnumótun menntamála, eru þrír framtíðafræðingar: 2 kennarar og einn doktorskandídat (það er ég). Sameiginlega höfum við lagt mikið á okkur til að vekja athygli á því sem við gerum (aðallega í gegnum Leapfrog Institute, sem er kostuð af deildinni) en flestum er bara nokkuð sama - þetta passar ekki inn í þeirra rannsóknaráætlun né kennslu - þ.á.m. þjálfun kennara framtíðarinnar sem fer fram í annarri deild á sömu sviði og við. Það er m.a.s. svo að eftir ítrekaðar tilraunir til að opna eyru og huga hér í Minnesota vinnur annar forstöðumaður Leapfrog Institute, John Moravec, nær alla sína vinnu núna í Hollandi frekar en hér í Minnesota.

Við framtíðafræðingarnir þrír erum að kenna saman kúrsa um framtíðarhugsun sem er í boði deildar okkar en opin fyrir stúdenta úr öðrum deildum og sviðum (flestir eru þó af menntavísindasviði). Eftirspurnin er rosaleg - mun færri komast að en vilja þrátt fyrir að nemendaplássin hafa nær þrefaldast síðan við byrjuðum á þessu. Þetta er mikil uppvakning fyrir nemendurna, sem flestir hafa aldrei fengið kennslu í framtíðarhugsun áður. Sumir verða jafnvel reiðir þegar þeir átta sig á því hversu úrelt menntakerfið er sem verið er að ýta þeim í gegnum. Við hvetjum svo nemendur til að spyrja spurninga sem lúta að framtíðinni í kúrsum sem þeir taka síðar og vonandi getur það orðið til þess að þrýsta að einhverju litlu leyti á breytingar - en við getum bara vonað að svo verði. Þetta er víst ekki í okkar höndum.

Hvað varðar framtíð menntunar sem slíka tel ég að það þurfi að byrja á kennaranemum. Helst að það verði skylda fyrir alla verðandi kennara að ljúka námskeiði sem hefur með framtíðarhugsun um tækni, menntun og samfélag að gera. Í menntakerfi e.o. á Íslandi þar sem miðstýring er núna nánast engin er sama hversu framtíðarmiðuð menntastefna getur orðið því á endanum eru það kennarar í sínum skólum og kennslustofum sem sjá um innleiðingu og útfærslu á henni. Ef þeim hefur ekki verið kennt að hugsa uppbyggilega og skapandi um framtíð og breytingar sem henni fylgja er ólíklegt að nokkrar breytingar verða. Þetta hefur sannast víða þar sem reynt hefur verið að innleiða "framtíðarmiðaða" menntastefnu án þess að huga nægilega vel að undirbúningi kennara, t.d. í Singapore, víða í Bandaríkjunum og í Finnlandi (já, af öllum stöðum - í lok síðustu aldar fór stefna þeirra um upplýsingatækni í menntun út um þúfur þar sem kennarar voru illa undirbúnir og höfðu nægilegt svigrúm til að hundsa stefnuna).

Einnig þarf að huga að menntastefnunni sjálfri og hvernig framtíðarmiðuð menntastefna ætti að líta út (sjá t.d. eina tilraun hér). Segja má að áætlunin Ísland 2020 hafi verið tilraun í þessa átt. Ég held samt að sú áætlun hafi misheppnast að ýmsu leyti þar sem málefni líðandi stundar höfðu of mikil áhrif á útkomurnar þannig að þær sneru að mestu um að leysa þau mál frekar en að móta sameiginlega framtíðarsýn sem íslendingar vilja sameinast um að stefna að. Slík framtíðarsýn sem allir vilja stefna að er mjög mikilvægur þáttur í stefnumótuninni og segja sumir að það sé einmitt velmótuð framtíðarsýn sem hefur gert Finnum kleift að ná þeim aðdáunarverðum árangri í mennta-, félags- og efnahagsmálum sem raunin er.

Að lokum, svo við snúum okkur aftur að spurningu Jóns Torfi, þá er greinilegt að allir sem koma að menntamálum þurfa að hugsa um þessi mál. Í raun þarf algjöra hugarfarsbreytingu hvað þetta varðar. Þá er spurningin hvernig best er að knýja fram nauðsynlegar breytingar? Ég er s.s. ekki með svarið á reiðum höndum en hef ýmsar hugmyndir byggðar á reynslu og þekkingu og er til í taka saman höndum með öðrum og reyna...