Tekist á um hnattvæðingu á Kistunni

Eiríkur Bergmann Einarsson birti fyrr í sumar pistil á Kistunni undir yfirskriftinni "Draumalandið Litháen" þar sem hann m.a. ber saman hvernig Íslendingar og Litháar takast á við nýlega fengið frelsi í hnattvæddum heimi. Fyrir nokkrum vikum birti svo Stefán Snævarr pistil á sama vef þar sem hann sakar Eirík Bergmann um að vera,

"... sýktur af alþjóðarembu og glóbaltítis, sjúkdómum sem lýsa sér sem trúarleg sannfæring um að hnattvæðingin sé stórkostlegt framfaraspor og alþjóðleg samskipti séu ávísanir á fullsælu."

Stefán setur mest út á eldri fullyrðingar Eiríks Bergmanns um að hnattvæðingin verði ekki stöðvuð. Stefán telur upp ýmsar aðstæður sem hann telur að geti orðið til þess að stöðva hnattvæðinguna. M.a. heldur hann því fram að alvarlega skaðræð hryðjuverkaárás á vesturlöndum gæti stoppað hnattvæðinguna í sporunum. En ég held að þetta sé misskilningur hjá Stefáni. Slík árás, og annað sem hann telur upp, gæti orðið til þess að breyta hnattvæðingunni, en hún verður ekki stöðvuð. Reyndar má benda á ýmislegt sem er eða á eftir að gjörbreyta hnattvæðingunni, t.d. aukin þátttaka ríkja eins og Kína og Indland. Það eina sem myndi hugsanlega stöðvast við þessar breytingar er "vesturvæðingin". En hún er ekki hnattvæðing.

Ég held nefnilega að Stefán sé að tala um eitthvað allt annað en hnattvæðingu. En það er ekki bara við Stefán að amast því það er víða tilhneiging til að slá saman hugtökunum vesturvæðingu (westernisation), alþjóðavæðingu (internationalisation), menningarsamruna (universalisation) og hnattvæðingu (globalisation). M.a.s. rakst ég á skýrslu nefndar á vegum Utanríkisráðuneytisins um hnattvæðingu sem ber yfirskriftina "Alþjóðavæðing" og tekur fram að um er að ræða þýðingu á enska orðinu "globalisation".

Ég ætla ekki að fara út í það að skýra greinarmuninn á þessum hugtökum hér. Læt frekar lesendur um að afla sér upplýsinga en vísa sérstaklega á fræðinga eins og Jan Aart Scholte og Jens Bartelson sem hafa gert þessu mun betri skil en ég gæti nokkurn tíma gert hér (ég hef reyndar skrifað stutta samantekt á ensku hér). Hins vegar langar mig að fjalla um skilning Sameinuðu Þjóðanna á hnattvæðingunni. Þar, eins og hjá flestum alþjóðlegum stofnunum, er almennt viðurkennt að hnattvæðingin er raunveruleg, óstöðvandi og síðast en ekki síst, í stöðugri mótun. Í Þúsaldaryfirlýsingunni gr. 5 segir að "megin viðfangsefni okkar í dag er að tryggja að hnattvæðing verði jákvætt afl fyrir alla íbúa jarðar." (lausleg þýðing mín). Hugtakið er ekki skilgreint nákvæmlega, frekar en venja er í yfirlýsingu sem þessari, heldur er það látið liggja milli hluta og okkur í sjálfvald sett að móta hugtakið í samræmi við þau gildi og markmið sem sett eru fram. Í þessu tilviki, þegar yfirlýsingin er skoðuð sem heild, er greinilega verið að hvetja til húmanískrar hugsunar um aukin alþjóðleg tengsl í heiminum og okkur afhent það verkefni að gera það að veruleika. Stefán segir að "engin er rós án þyrna", og það er sennilega hárrétt hjá honum. Það kann að vera óraunhæft markmið að sækjast eftir fullkomlega jafnréttri og farsælli hnattvæðingu en það er samt það sem stefnt er að. Vissulega er þetta eins konar evdimónía. En það að skella skuldinni fyrir allt sem er neikvætt á hnattvæðinguna er einfaldlega ekki gagnlegt fyrir samræðuna (eins og Scholte orðar það). Það er ekki hnattvæðingin sem byggir McDonalds á næsta horni, eða veldur umhverfisslysi, eða kveikir á sjónvarpinu þegar Idol er. Það eru ákvarðanir og óskir einstaklinga sem ráða því. En fyrir þá sem vilja er mikilvægt að hafa þetta val og það er það sem hnattvæðingin færir okkur - aukið val og aukið frelsi til að haga okkar málum eins og okkur finnst best. En þá er það líka okkar skylda að það sem okkur finnst best verði ekki til þess að auka vanlíðan annarra. Því ef okkar hnattvæðing er látin bitna á öðrum þá er það ekki hnattvæðing - það er bara eigingirni. Ég veit s.s. ekki hver besta leiðin er til að tryggja að okkar hagsæld bitni ekki á öðrum en að auka samgöngur og samskipti milli þjóða virðist mjög góð byrjun.