Nżja oršręšan um menntun: Žķn fjįrfesting - žķn framtķš?

UPPFĘRT 4.12.2015

Ég hef fengiš nokkur komment um žessi skrif mķn, sérstaklega varšandi skilgreiningar į einkavęšingu og einkarekstri ķ menntun. Upphaflega ętlaši ég aš fjalla ašeins um žį umręšu ķ žessari grein en hśn var oršin žaš löng aš ég sleppti žvķ. Žaš er lķklega efni ķ ašra grein. EN Sumir vilja gera greinarmun į einkavęšingu og einkarekstri. Yfirleitt žannig aš eitt vķsar til žess aš einkaašilar stofna nżjan skóla frį grunni og hitt aš einkaašilar reki opinberar stofnanir. Ég held aš ķ reynd hafi veriš sįralķtill munur į žessu žar sem einkaašilarnir fara fram į aš reka stofnun sķna fyrir opinbert fé hvernig svo sem stašiš er aš stofnun eša rekstri. Į endanum snżst žetta alltaf um eitt - aš flytja opinbert fé yfir til einkaašila sem sjį svo um aš mennta fólk. Žetta er umręša sem mętti taka og kannski til einhvers gagns aš skżra žessi mįl.

Žetta er hins vegar ekki žaš sem ég er aš tala um hér. Žaš sem ég er aš tala um er breytta gildismatiš sem fylgir žvķ aš innleiša rekstarform sem byggir į markašslögmįlum og lengri tķma įhrif žess. Žar sem reynsla er viršist tilhneigingin vera aš žiggja opinbera fjįrmagniš en hękka um leiš beinan kostnaš fyrir nemendur. Ķ greininni vķsa ég ķ ummęli formanns Samtaka sjįlfstętt starfandi skóla sem er ósįtt viš aš einkareknir skólar megi ekki innheimta skólagjöld, sem verša aš teljast nokkuš hį, ofan į opinber fjįrframlög. Žetta bendir til žess aš aukin einkavęšing sé lķkleg til aš leiša til sömu žróunar hér į landi og viš höfum séš annarsstašar ķ heiminum. Žaš er, aukinn kostnašur, persónuleg įhętta og ójöfnušur.


schoolfundingGestur Gušmundsson birti nżlega įhugaverša grein į vef Visir.is žar sem hann gagnrżnir skżrslu Hagfręšistofnunar um efnahagsleg įhrif styttingar framhaldsnįms. Gestur vekur mešal annars athygli į oršalaginu sem er notaš ķ skżrslunni, sem tengir menntun viš einkahag, velferš og „tekjumöguleika” einstaklingsins. Lķtiš er hins vegar gert śr samfélagslegu samhengi menntunar. Ķ tķš nśverandi rķkisstjórnar viršist fara meira en įšur fyrir žessari oršręšu, sem mišar aš žvķ aš sannfęra almenning um aš žeirra menntun er žeirra einkahagsmunamįl, sem ętti žar af leišandi aš lķta į sem žeirra eigin fjįrfestingu. Žessa oršręšu mį greina ķ almennri umręšu stjórnarflokka um menntamįl, Hvķtbók menntamįlarįšherra, fyrrnefndri skżrslu Hagfręšistofnunar og żmsum skżrslum Samtaka Atvinnulķfsins og Višskiptarįšs Ķslands, svo eitthvaš sé nefnt. Ég hef töluveršar įhyggjur af žvķ aš hér sé markvisst veriš aš reyna aš breyta gildismati varšandi menntun įn žess aš huga nęgilega vel aš žvķ hvert žaš muni leiša okkur.

Ég er ekki ķ nokkrum vafa um markmiš mįlsvara žessarar oršręšu. Žaš er aš greiša fyrir aukinni einkavęšingu ķ menntakerfi žjóšarinnar. Žaš veršur aš segjast aš žeir eru ekki mjög frumlegir sem standa į bak viš žetta verkefni. Ég hef fylgst meš žróun sömu oršręšu ķ menntamįlum Bandarķkjana žar sem ég hóf fyrst hįskólanįm fyrir um 25 įrum og stundaši framhaldsnįm ķ gegnum seinni hluta sķšasta įratugar. Frį žvķ aš ég skrįši mig fyrst til nįms ķ Bandarķskum hįskóla hefur kostnašur einstaklinga vegna hįskólanįms rokiš upp um nęstum žvķ 1.000%. Žetta er aš miklu leyti tilkomiš śt af tvennu. Ķ fyrsta lagi, rekstarbreytingar innan hįskóla og samfara žvķ mikil aukning hįlaunašra stjórnunarstaša. Ķ öšru lagi, tilfęrslu kostnašar frį hinu opinbera til einstaklinga sem stunda hįskólanįm. Žaš er einmitt oršręša um menntun sem einkahagsmunamįl og breytt gildismat um menntun sem hefur greitt fyrir žessari tilfęrslu kostnašar hįskólana į einstaka borgara.

Fjöldin allur af bandarķskum ungmennum hefur lįtiš sannfęrast af yfirvöldum, fulltrśum skóla og annarra aš fjįrfestingar žeirra ķ eigin nįmi, oft upp į svimandi upphęšir, muni borga sig aš nįmi loknu. Annaš hefur komiš ķ ljós. Nżśtskrifašir hįskólanemar ķ Bandarķkjunum hafa žurft aš horfast ķ augu viš žaš aš störfin sem žeim var lofaš eru ekki til stašar og žegar vinna viš hęfi finnst nį launin engan veginn fyrir skuldunum sem var safnaš į nįmstķmanum. Hvaš gerist žį? Žeir sem eiga aš fjįrsterka bakhjarla fį forskot ķ lķfinu, einstaka ašili nęr aš fóta sig, žeir sem eftir eru fara aš vinna į Starbucks og misjöfnušur ķ samfélaginu eykst. Aukinn misjöfnušur leišir svo til žess aš žaš er fjįrhagur sem ręšur hver kemst ķ įhrifastöšur ķ samfélaginu en ekki hęfni. Samfélagiš tapar į endanum žar sem žeir hęfileikar sem eru til stašar (eša er hęgt aš rękta) fį ekki aš njóta sķn ķ žįgu žess.

En žaš er ekki bara hįskólastigiš sem um ręšir. Einkavęšingaóskhyggjan nęr yfir öll skólastig. Aftur eru žaš Bandarķkin sem viš getum leitaš til eftir fyrirmyndum. Mikil einkavęšing hefur veriš ķ menntun į grunn- og framhaldsskólastigum žar - sérstaklega ķ formi svokallašra „charter schools”, sem er eiginlega tilfęrsla opinbers fés til einkaašila. Eitt hneyksliš į eftir öšru hefur komiš upp ķ tengslum viš charter skólana (žetta er žó ekki algilt - ég hef heimsótt hreint frįbęra charter skóla ķ Bandarķkjunum). Skólar hafa fariš į hausinn vegna slęms reksturs eša jafnvel fjįrmįlamisferli rekstrarašila og skiliš eftir strandaša nemendur sem geta lķtiš annaš gert en hrökklast aftur ķ opinberu skólana. Skólar hafa oršiš uppvķsir aš žvķ aš hafna eša aš „losa sig viš” erfiša nemendur eša žį sem žurfa auka ašstoš ķ nįminu. Sumstašar hafa charter skólar veriš stofnašir sem eru lįtnir höfša bara til įkvešinna žjóšfélagshópa sem hefur leitt til aukins ašskilnašar ķ samfélögum. Og įvinningurinn af žessu öllu? Lķtiš sem enginn. Sama hvernig į žaš er litiš - gęši nįms, tękifęri til nįms, nįmsįrangur, nżsköpun ķ nįmi - nįnast ekkert af žvķ sem charter skólarnir įttu aš skila samfélaginu hefur ręst.

En einkavęšingasinnar lįta ekki svona leišinda stašreyndir stoppa sig. Einkavęšinga- og einstaklingshyggjuoršręšan bżšur upp į żmsar ašrar leišir til aš sannfęra en meš stašreyndum. Eitt slķkt dęmi birtist nżlega ķ Višskiptablašinu. Žar heldur Įslaug Hulda Jónsdóttir, formašur Samtaka sjįlfstętt starfandi skóla, žvķ fram aš meš tilkomu Hjallastefnunnar og Alžjóšaskólans ķ Garšabę, sem eru bįšir einkareknir skólar, hafi „stašlar” hękkaš. Ég veit ekki hvaša stašla Įslaug Hulda er aš tala um og fullyršingin er ekki rökstudd frekar ķ greininni sem birtist į vef Višskiptablašsins. Kannski er fjallaš meira um žetta ķ prentušu śtgįfunni. Ef viš lķtum til samręmdra prófa ķ 10. bekk žį hefur veriš lķtil sem engin breyting į śtkomum ķ Garšabę sķšustu įrin - og žetta eru įrin sem fyrstu nemendur Hjallastefnunnar ķ Garšabę eru aš taka prófin. En ég veit ekki hvort samręmdu prófin hafi nokkuš meš žennan „stašal” aš gera sem Įslaug Hulda talar um.

Įslaug Hulda kvartar lķka yfir žvķ aš einkareknir skólar sem žiggja opinbert fé ķ Garšabę megi ekki rukka skólagjöld aš vild. Hśn kallar žaš „ósanngjarnt” meira aš segja. Ég get ekki séš aš hęgt sé aš tślka žetta öšruvķsi en svo aš henni finnst brotiš į rétti einkarekinna skóla til aš mismuna skólabörnum eftir fjįrhag heimila. Augljóslega hafa ekki allir rįš į aš borga žessar kr. 60.000 į mįnuši, sem Įslaug Hulda telur vera hęfilegt gjald, ofan į skattana sem žeir borga nśžegar til aš reka skólakerfi og fleira.

Hvernig svo sem viš kjósum aš ręša um menntamįl žį breytir žaš žvķ ekki aš menntun telst til almannagęša, sem žżšir aš menntun einstaklinga, sama hvernig menntastofnanir eru reknar eša fjįrmagnašar, nżtist alltaf samfélaginu öllu. Žetta er ekki skilgreiningaratriši né hagfręšilegt sjónarmiš. Žetta er einfaldlega ešli menntunar.

Į sama hįtt, hefur žaš įhrif į allt samfélagiš žegar hindranir eru settar fyrir ašgengi tiltekinna einstaklinga aš menntun. Į Alžingi ķ dag var einmitt tekin upp umręša um įhrif stefnubreytinga rķkisstjórnar ķ menntamįlum. Fjöldi nemenda ķ nįmi į framhaldsskólastigi sem eru 25 įra og eldir hefur fękkaš umtalsvert į milli įra, enda ekki gert rįš fyrir žeim ķ fjįrlögum. Aušvitaš eru żmis önnur tękifęri fyrir žį aš mennta sig, en žaš verša žeir aš gera į eigin kostnaš. Žetta er hindrun og veršur eflaust til žess aš fęrri bęti viš sig žessa menntun en ella. Žetta eru samstarfsašilar okkar ķ uppbyggingu og žróun samfélagsins. Žaš er okkur ķ hag gera allt sem viš getum til aš tryggja aš žaš, og allir, hafi žį žekkingu og hęfni sem žarf til aš taka žįtt ķ upplżstri og gagnrżninni umręšu um framtķš samfélags okkar. Ég sé ekki hvernig į aš tryggja žetta ķ žvķ menntakerfi sem mįlsvarar nżju oršręšunnar viršast vilja.

Ég hef aldrei séš skżra framtķšarsżn setta fram samfara oršręšubreytingunni. Segjum sem svo aš viš įkvešum aš fara sömu leiš og sést hefur ķ löndum eins og Bandarķkjunum. Hvernig sjįum viš fyrir okkur menntakerfi sem byggist į einkahagsmunum eftir 20-25 įr? Er jafn ašgangur aš menntun óhįš fjįrhag eša stöšu ķ samfélaginu? Fį allir tękifęri til aš blómstra - eša „verša besta śtgįfan af sjįlfum sér”, eins og ég hef heyrt žaš oršaš? Eša į śtkoman aš rįšast af žvķ sem hver og einn getur, eša vill, borga fyrir?


« Sķšasta fęrsla | Nęsta fęrsla »

Bęta viš athugasemd

Ekki er lengur hęgt aš skrifa athugasemdir viš fęrsluna, žar sem tķmamörk į athugasemdir eru lišin.

Innskrįning

Ath. Vinsamlegast kveikiš į Javascript til aš hefja innskrįningu.

Hafšu samband