Skýrslan um þróunarsamstarf - af hverju voru ekki allir kostir skoðaðir?

Jæja, þá er ég loksins búinn að fara í gegnum þessa skýrslu. Eins og ég sagði hér er alls ekki ætlunin að leggja ÞSSÍ niður. Hugmyndin er frekar að ÞSSÍ sameinist utanríkisráðuneytið svo að hægt sé að straumlínulaga þróunarsamstarf íslendinga. Þetta er vel rökstutt í skýrslunni og meikar fullkomið sens svo lengi sem lesandinn fer ekki að róta í öðrum gögnum. Þá sér maður ansi fljótt að það er ýmislegt athugavert við vinnubrögð skýrsluhöfunda.

Skýrsluhöfundar rökstyðja mál sitt þannig að þróunarsamstarf fellur undir - og þarf því að vera í samræmi við - utanríkisstefnu. Ennfremur þarf þróunarsamstarf að vera í samræmi við hagsmunarekstur erlendis þar sem hann "er, og verður, grundvallarstoð íslenskrar utanríkisstefnu." Tvær leiðir virðast koma til greina; að ÞSSÍ renna algjörlega saman við utanríkisráðuneytið eða að ÞSSÍ verði sjálfstæð undirstofnun innan ráðuneytisins. Svo er fjallað um fyrirkomulag í nágrannaríkjum og nokkrum OECD löndum og þessar 2 leiðir metnar út frá því. Haldið er fram að "þróunarsamvinna er alls staðar talinn órjúfanlegur hluti af utanríkisstefnu" í þeim löndum sem voru skoðuð. Þannig að fyrri leiðin er fýsilegasti kostur. En hvað með fyrirkomulag í þeim löndum sem voru ekki skoðuð?

Í viðauka IV er talið upp stoðefni sem var notað við gerð skýrslunnar. M.a. eru fjölmargar OECD DAC Peer Review skýrslur sem hafa verið gefnar út á undanförnum árum. Þar á meðal skýrslan um Bretland sem kom út á síðasta ári. En ekki er fjallað um Bretland í þeirri umfjöllun sem nefnd var áðan. Bretar eru ekki heldur með í viðauka VI þar sem sagt er í stuttu máli frá fyrirkomulagi í "nágrannalöndunum" og "völdum OECD löndum". Írland er með. Nýja Sjáland er m.a.s. með. En ekki Bretland.

Bretland hefur nefnilega farið allt aðra leið en þau lönd sem skoðuð eru af skýrsluhöfundum. Það vekur furðu að skýrsluhöfundar skyldu ekki hafa Bretland með sérstaklega vegna þess að þeir fá svo mikið lof (og þetta er frá "jafningjum" muniði) fyrir sitt stjórnsýslufyrirkomulag. Hjá Bretum er nefnilega sjálfstæð stofnun, Department for International Development, og ráðherrasæti fyrir "Secretary of State for International Development". Og til að toppa allt var ákveðið að eitt megin stefnumarkmið þjóðarinnar skyldi vera að draga úr fátækt í heiminum. Þetta gengur þvert á útgangspunkt höfunda skýrslu utanríkisráðuneytisins, þ.e. að fella þurfi markmið þróunarsamstarfs að hagsmunarekstri íslendinga.

Þessi leið, að ÞSSÍ verði áfram sjálfstæð og verkefni ráðuneytisins færð til hennar, er reyndar nefnd en ekki fjallað um hana sérstaklega. Skýrsluhöfundum finnst hún bara ekki fýsilegur kostur. Augljóslega kallar slíkt á töluvert umfangsmeiri breytingar en verið er að leggja til. En eru höfundar með því að skoða þá ekki að segja að það sé ekki fýsilegt að eitt af megin markmiðum þjóðarinnar verði að draga úr fátækt? Eða að ekki sé fýsilegt að dregið verði úr hagsmunarekstri utanríkisráðuneytisins? Hver er útgangspunkturinn - eigum við (getum við) að hugsa fyrst um aðra eða okkur sjálf?

Af hverju ekki að skoða þessa leið betur, ef ekki til annars en að sýna að hugsað hafi verið fyrir öllu? Voru skýrsluhöfundar kannski með eitthvað í huga þegar lagt var út í þetta?

Held ég sé sammála ráðuneytinu núna - óhjákvæmilegar breytingar

Ég fékk skýrsluna í dag og hef bara náð að renna fljótt yfir hana. Ég veit s.s. ekki hvort fréttamenn sem sögðu frá þessu á mbl.is í morgun hafi verið búnir að lesa þetta en fréttin var svolítið ósanngjörn. Fljótt á litið sýnist mér skýrslan vera mjög skynsöm í alla staði og tillögur til bóta og í samræmi við breyttar skuldbindingar okkar og annarra þjóða í þróunarmálum.

Eins og segir í þessari frétt er ekki lagt til að ÞSSÍ verði lögð niður. Lagðar eru fram tvær hugsanlegar leiðir í málin - leið 1., að ÞSSÍ verði áfram sjálfstæð stofnun með skýrt verksvið þannig að ráðuneyti og ÞSSÍ geti samræmt betur samstarf og leið 2., að ÞSSÍ renni saman við ráðuneytið og verður partur af þróunarsamvinnusviði þess.

Þessar tillögur ættu ekki að koma neinum á óvart sem vissi að endurskoðun væri í gangi. Svona er bara þróunarsamstarf í dag. Eitt meginmarkmið í Þúsaldaryfirlýsingunni er að hnattvæðing virki sem jákvætt afl í lífi allra jarðarbúa (1.5). Þannig að það er ekki hægt að skilja á milli utanríkisstefnu sem miðar að því að mæta þeirri áskorun sem felst í hnattvæðingunni og þróunarsamstarfs.

Ég reyni kannski að lesa skýrsluna betur í kvöld og hef þá væntanlega meira að segja...

Utanríkisráðuneytið hafnar fullyrðingum framkvæmdastjóra ÞSSÍ

Efasemdir um þessa stefnu en hissa að þetta komi á óvart

Utanríkisráðherra gerði grein fyrir því 17. janúar hvernig endurskoðun þróunarsamstarfs miðaði og bauð m.a.s. öllum landsmönnum að koma með athugasemdir. Það að breytingar verða gerðar ætti ekki að koma neinum á óvart. Hins vegar er spurning hvort akkúrat þessar breytingar voru fyrirsjáanlegar.

Í raun er ég sammála að það má breyta ýmsu í starfsemi ÞSSÍ. Það þarf heildaryfirsýn yfir þróunaraðstoð á Íslandi og mér þykir eðlilegt að það verði hlutverk opinberar stofnunnar eins og ÞSSÍ. ÞSSÍ hefur hins vegar ekki gegnt slíku hlutverki heldur hefur hún bara verið einn af mörgum sem vinna að þróunarmálum.

Það að nú skuli lagt til að ÞSSÍ verði fært inn í ráðuneytið finnst mér afar slæm hugmynd og ekki í samræmi við tillögur sem alþjóðlegar stofnanir eins og SÞ og OECD leggja til. Í jafningjamatsskýrslu OECD á þróunarstarfi Breta, sem var gefin út 2006, er sérstaklega bent á heppilegt stjórnsýsluskipulag þeirra í þróunarmálum. Þar er talið skipta sköpum að sjálfstæð stofnun, Department for International Development (DFID), skuli hafa yfirumsjón með stefnumótun, samræmingu og mati á þróunarstarfi breta í heild. Kannski væri ráðlegra fyrir okkur að halda í ÞSSÍ en að breyta starfseminni svo hún samræmist meira DFID?

Bíð núna eftir skýrslunni áður en ég segi meir...

Þróunarsamvinnustofnun verði lögð niður

Skref í réttu átt en hvað með alþjóðlegu skólana sem eru fyrir?

Það er gott að sjá að utanríkisráðuneytið er að huga að aðgerðum til að hlúa að þörfum útlendinga sem koma hingað til starfa en ætla sér ekki endilega að setjast hér að. Þetta hentar t.d. þeim sem koma til að sinna rannsóknarstörfum, hátæknistörf og þ.h. Mjög móbílt lið sem á það til að flakka svolítið um heiminn. En það þarf fleira að gerast líka og kannski eru að opnast augu manna fyrir því. Nefni þá sérstaklega landvistarleyfarmálin fyrir stúdenta og rannsóknafólk sem koma annarstaðar frá en Evrópu. Gæti orðið skynsamlegt "næsta skref" að fara að skoða það.

En það vekur heilmikla furðu að í þessari frétt skuli rætt um alþjóðlegan skóla á Íslandi eins og slíkt sé alls ekki til staðar fyrir. Hvað með Alþjóðlega skólann í Garðabæ og International Baccalaureate námið í MH? Væri ekki skynsamlegt að skoða hvort hægt sé að styrkja þá áður en við förum að byggja upp eitthvað nýtt frá grunni?

Hugmyndir um alþjóðlegan skóla á Íslandi þar sem námsefni yrði á ensku

UNESCO verðlaun fyrir upplýsingatækni í menntun - áttum við séns í Finnana?

UNESCO - Mennta- og Menningarmálastofnun Sameinuðu Þjóðanna - tilkynnti nýlega um fyrstu heiðursverðlaunahafa fyrir upplýsingatækni í menntun. Vinningshafar eru frá Suður-Kóreu, fyrir verkefni sem miðar að því að tryggja aðgengi að netinu bæði í skólum og á heimilum, og frá Finnlandi, fyrir fjarnámsverkefni sem miðar sérstaklega að því að auka möguleika fullorðna til náms á afskekktum svæðum. Sérstaklega er bent á fjöldann sem hefur lokið námi í finnska prógramminu.

Þégar ég las þetta var mér hugsað til FSNetsins og Símenntunarmiðstöðvanna hér á landi, sem segja má að hafi verið ætlað svipað hlutverk. En, síðast sem ég vissi, var brottnám verulegt vandamál í því námi sem var í boði í gegnum þetta samstarf. Hvað ætli Finnarnir séu að gera sem við erum ekki að gera?

Ég pant svara fyrst!

Eitt af mörgu - Þjálfun kennara! Íslenskir kennarar virðast frekar seinir að tileinka sér upplýsingatækni á þann hátt að hún nýtist vel í kennslu. Þegar ráðist var í að upplýsingatæknivæða menntun hér á landi var allt of lítið hugað að kennaramenntun í því samhengi.

Þótt vitað væri hvers konar breytingar voru í vændum, sem eru vel útlistaðar í skýrslu Menntamálaráðuneytisins, Í krafti upplýsinga, um menntun og upplýsingatækni 1996-99, virðast það vera nákvæmlega þessar breyttu aðstæður og fyrirséðar breytingar á hlutverki kennara sem vefjast fyrir fólki. Í nýlegri skýrslu frá Evrópusambandinu segir:

"20% of teachers do not use computers in class in Iceland. When asked for the most important barrier, half of the teachers state that their subject does not lend itself to being taught with the use of ICT."

Þetta er í engu samræmi við það sem sagt er í skýrslunni Í krafti upplýsinga:

"Hlutverk kennara breytist. Auknar kröfur verða gerðar til verkstjórnar og samstarfs við nemendur og einnig til vandaðrar leiðsagnar við meðferð og úrvinnslu upplýsinga sem nemendur afla sér."

S.s. stór hópur kennara á Íslandi virðist ekki enn hafa áttað sig á þessum breyttu aðstæðum. Þ.e. að við notum upplýsingatækni í nánast öllu sem við gerum í dag og erum stöðugt að læra eitthvað af öllu þessu upplýsingaflæði og sennilega að læra eitthvað um allt. Ef kennarar halda að upplýsingatækni hentar ekki við kennslu í hvaða fagi sem er, hljóta þeir að misskilja upplýsingatækni og hlutverk þess í lífi ungs fólks í dag og að ungt fólk, og reyndar allir, eru stöðugt að læra eitthvað um allt. Stóra spurningin er hvernig kennarar notfæra sér það í skólum. Þannig hugsuðu Finnar og þess vegna eru þeir að fá þessi verðlaun frekar en við.

Að lokum býð ég lesendum að koma með ábendingar um fag þar sem upplýsingatækni nýtist ekki og ég lofa að hrekja þær hugmyndir um leið!

Hverjum er að kenna þegar námsfólk lærir ekki?

Það fer ekki fram hjá neinum að Illugi Gunnarsson ætlar í menntamálin á sínum pólitíska ferli sem hann er að steypa sér út í af miklum krafti. Það er varla að maðurinn láti frá sér orð án þess að minnast á menntamál. Nýlega skrifaði hann pistil í Fréttablaðið þar sem hann fjallar um menntaþarfir nú þegar íslensk fyrirtæki eru sífellt að láta meira til sín taka í samkeppnishörðum alþjóðlegum heimi viðskipta og nýsköpunnar. Hann bendir sérstaklega á áhugaleysi ungs námsfólks, sem Hjalti Jón Sveinsson, skólameistari Verkmenntaskólans á Akureyri, kom að í nýlegri ræðu. Illugi telur að þetta áhugaleysi megi rekja til óraunhæfra væntinga ungs fólks til samfélagsins nú til dags:

"Ætli nemendurnir misskilji fréttirnar um gróða fyrirtækjanna og sigra þeirra á erlendri grund og haldi að slíkt komi af sjálfu sér? Og getur það verið að þeir haldi að mikil og næg atvinna sé náttúrulögmál, að það séu til störf sem þeir geti gengið að sem vísum?"

Hann bendir réttilega á að það er eitthvað vandamál sem þarf að leysa en segir lítið um hvers kyns vandamálið er en lýsir því þó þannig að:

"það er lítið gagn í rúmgóðum skólastofum, nýtísku tækjakosti og samviskusömum kennurum ef nemendurnir eru annars hugar."

Mér finnst ótrúlega þröngsýnt af Illuga að gefa í skyn að þessi vandi sé að öllu leyti námsfólkinu að kenna. Námsfólkinu finnst örugglega líka lítið gagn í skólum þar sem kennsla og kennsluefni er óáhugavert og ekki í takt við þann veruleika sem þeir hrærast í. Vandamálið er ekki að þetta unga fólk nennir ekki að læra. Það er alltaf að læra, eins og við öll. Enda held ég að það sé eðli mannsins að læra. Spurningin er hvað er það að læra og hvernig? Hjá ungu fólki gerist þetta líklega að miklu leyti með samskiptum í gegnum síma og netið. En fram hafa komið vísbendingar um að notkun upplýsingatækni í íslenskum skólum er ábótavant. M.a. hlýtur að vera eitthvað athugavert þegar stór meirihluti íslenskra kennara telja sig hafa næga þekkingu til að nota upplýsingatækni í kennslu en gera það ekki.

Það er samt rétt hjá Illuga, það er eitthvað að. En ég held að það sé meira en bara að ungt fólk sé frekt, firrt og nennir ekki að læra. Ég ætla að enda með því að lista nokkur atriði sem vert væri að skoða:

- Breyttar áherslur í samfélaginu: Ef ungu fólki finnst það eiga skilið að fá góða vinnu er ólíklegt að þær væntingar séu sjálfsprottnar.

- Fleira námsfólk: Í dag eru mun fleiri sem fara í nám en áður. Það er þá ekki ólíklegt að það séu fleiri manngerðir í skólum en áður. Kannski voru það helst þeir sem féllu í það mynstur sem skólinn gerði ráð fyrir áður fyrr, sem entust í námi. Krafa nútímans um meiri menntun þýðir að skólar verða að ná til fjölbreyttari hópa.

- Aukið upplýsingaflæði: Fólk hefur greiðan aðgang að upplýsingum í dag. Það er auðvelt að ímynda sér að þetta nægi til að uppfylla þarfir um aukna þekkingu. Að einhverju leyti er þetta rétt. Hæfni til að vinna úr upplýsingum er ekki sjálfgefin en ungt fólk þarf líka svigrúm til að prófa sig áfram.

- Ungt fólk er ekki vitlaust. Það þarf að sýna því virðingu.

Segjum þetta gott í bili.

Alþjóðavæðing háskólastigsins á Íslandi

Ég var á Málþingi Menntamálaráðuneytisins "Háskólastig á tímamótum" á föstudaginn, 8. sept. Þar voru helstu umræðuefni nýútkomin skýrsla OECD um háskólastigið á Íslandi og nýju háskólalögin. Skýrsla OECD er í megindráttum jákvæð. Auðvitað má alltaf eitthvað laga og bæta og voru það helst gæðamálin og samræming og formfesting ýmissa þátta í samskiptum yfirvalda og háskóla sem höfundar vöktu athygli á.

Í opnunarræðu Þorgerðar Katrínar, Menntamálaráðherra, talaði hún um eflingu háskólastigsins á Íslandi á undanförnum árum sem viðbrögð við aukna hnattvæðingu í heiminum. Því fannst mér undarlegt að hlaupið skyldi yfir alþjóðavæðingu háskólastigsins í kynningu á OECD skýrslunni þó svo að einn kafli fjalli sérstaklega um þetta efni. Í raun var nánast ekkert minnst á alþjóðavæðingu háskólastigsins fyrr en Kristín Ingólfsdóttir tók til máls í upphafi pallborðsumræðu að lokinni kynningu á OECD skýrslunni og nýju háskólalögunum.

Í skýrslunni fara höfundar mjög lofsamlegum orðum um alþjóðavæðingu háskólastigsins á Íslandi. Þeir nefna sérstaklega hátt hlutfall stúdenta sem fara erlendis í nám, og að margir þeirra skuli skila sér aftur til landsins. Þeir hrífast líka mikið af Lánasjóði Íslenskra Námsmanna og hlutverki hans í að auðvelda nemendur að sækja nám erlendis. Af einhverjum ástæðum virðast skýrsluhöfundar ekki sjá ástæðu til að gera mikið úr þeirri staðreynd að þetta á frekar við um stúdenta í framhaldsnámi en í grunnnámi þar sem möguleikar til láns vegna náms erlendis eru mjög takmarkaðir.

Það sem mig langar sérstaklega til að tala um er þetta hvernig við metum hversu alþjóðavætt háskólastigið á Íslandi er orðið. Í flestum greinargerðum um alþjóðavæðingu háskólastigsins, og á þetta við um OECD skýrsluna líka, er gert mikið úr ferðum stúdenta og háskólakennara erlendis og birtingu kennara í erlendum tímaritum. En er þetta marktækur mælikvarði á alþjóðavæðingu?

Árið 1999 birti Bengt Nilsson grein þar sem hann fjallaði um "alþjóðavæðingu heima fyrir" (e. internationalisation at home). Í greininni sagði hann frá verkefni sem hann stóð fyrir í Háskólanum í Malmö sem hafði það að markmiði að auka þátttöku innflytjenda í Malmö í háskólanum, sem þá voru um 60% íbúa í borginni, og um leið að skapa alþjóðlegt umhverfi fyrir alla stúdenta í háskólanum. Rökin voru þau að þótt 10% af stúdentum í skólanum fóru einhvern tíma í nám erlendis þýddi það að enn voru um 90% sem ekki gerðu það. Hugmynd Bengts var þá að það væri hægt að nýta bæði fjölþjóðlegt umhverfið í borginni og reynslu þeirra stúdenta og kennara sem tóku þátt í stúdenta- og kennaraskiptum til að skapa alþjóðlegt háskólasamfélag. Greinin vakti gífurlega athygli og er "alþjóðavæðing heima fyrir" líklega eitt umræddasta hugtak á ráðstefnum og í fræðiritum um alþjóðavæðingu menntunar víða um heim um þessar mundir.

Í dag er almennt litið svo á að alþjóðavæðing feli í sér tvennt. Annars vegar er "menntun yfir landamæri" (e. education across borders/cross-border education), t.d. nemenda- og kennaraskipti, flutningur þekkingar fram og tilbaka milli landa, o.s.frv., og hins vegar er "alþjóðavæðing heimafyrir". Í fréttabréfi OECD verkefnisins "Institutional Management in Higher Education" frá Mars 2004 er þetta sett nákvæmlega svona fram. Þessi tvíþætta skilgreining á alþjóðavæðingu menntunar er líka nokkuð útbreidd, innan OECD sem og annarsstaðar, ef miðað er við fjölda þeirra titla sem hafa verið gefnir út á undanförnum árum sem nefna sérstaklega annan hvorn eða báða þessa þætti. En í skýrslu OECD um háskólastigið á Íslandi er hugtakið "alþjóðavæðing háskólastigsins" ekki sérstaklega skilgreint og snýst umfjöllunin um alþjóðavæðingu nær eingöngu um "menntun yfir landamæri", sem er í algjörri andstöðu við umræðuna um alþjóðavæðingu í dag. Sem slík, er umfjöllunin mjög jákvæð og vissulega getum við íslendingar verið hreykin af okkar háskólasamfélagi fyrir það hversu vel meðvituð við erum um það sem er að gerast á alþjóðlegum vettvangi. Einnig hefur það mikið að segja að frá Íslandi fara hlutfallslega margir stúdentar í nám erlendis og að háskólakennarar eru langflestir menntaðir erlendis. Þetta skilar sér í margvíslegum tengslum við alþjóðlegt samfélag og tilfærslu þekkingar til og frá Íslandi. Hins vegar er það staðreyndin að langflestir íslenskir stúdentar, sérstaklega ef taldir eru með þeir sem eru í grunnnámi og þeir sem eru í framhaldsnámi, fara ekki í nám erlendis. Ennfremur, er hæpið að líta svo á að það að íslenskir stúdentar skuli læra af kennurum sem hafa hlotið sína menntun erlendis komi í staðinn fyrir samneiti við erlenda kennara og skólafélaga í akademísku umhverfi. Því þó svo að kennarar hljóti sína menntun erlendis og komi heim til að kenna eru þeir samt sem áður íslendingar að miðla þekkingu til íslenskra stúdenta í íslensku samfélagi. Stúdentarnir þurfa að mjög takmörkuðu leiti að vinna sjálfir úr menningarlegum hindrunum.

Meginmarkmiðið með "alþjóðavæðingu heima fyrir" er að auka fjölmenningarlega hæfni stúdenta. Er þá átt við hæfni til að geta tekið þátt í uppbyggilegum samskiptum við fólk af ólíkum menningarlegum toga. í þessu felst ekki bara tungumálakunnátta heldur líka að einstaklingar beri virðingu fyrir ólíkri menningu og hafi hæfni til að taka á móti, miðla og skapa þekkingu í fjölmenningarlegu umhverfi. Þetta er mikilvægur þáttur í alþjóðavæðingu því þótt við leyfum okkur að tala um "tilfærslu þekkingar", einfaldar hugtakið mjög það ferli sem felst í slíkri tilfærslu. Þekking er ekki eitthvað sem við tökum upp úr vasanum og sýnum öðrum. Hún er bundinn við flókið menningarlegt samhengi sem mótast af þjóðarmenningu, svæðismenningu og jafnvel einstaklingsmenningu. Tilfærsla þekkingar er í raun ekkert annað en miðlun upplýsinga og það fellur í hlut þeirra sem taka á móti upplýsingunum að skapa úr þeim þekkingu. Þegar þessi miðlun á sér stað á milli ólíkra menningarheima verður fjölmenningarleg hæfni mjög mikilvæg. Gregory Bateson skilgreind upplýsingar sem "a difference that makes a difference" og það er fjölmenningarleg hæfni okkar sem gerir okkur kleift að greina það sem skiptir máli í fjölmenningarlegum samskiptum.

Ferðir tiltekins hóps stúdenta og kennara erlendis er mjög takmarkaður mælikvarði á alþjóðavæðingu. Slíkar tölur sýna einfaldlega ekki hversu vel undirbúnir stúdentar okkar eru til að takast á við þau verkefni sem bíða þeirra í hnattvæddu þekkingarsamfélagi. Nær væri að skoða hversu oft stúdentar hafa bein samskipti við erlenda stúdenta og kennara. T.d. hve stór hluti íslenskra stúdenta tekur að minnsta kosti eitt námskeið sem kennt er af erlendum kennara, hversu marga erlenda stúdenta íslenskur stúdent situr námskeið með, hversu oft íslenskir stúdentar þurfa að leysa verkefni með erlendum stúdentum, o.s.frv..

Ég held að íslenskir háskólar séu svolítið á eftir háskólum í þeim löndum sem við berum okkur helst saman við í þessum efnum. T.d. í stefnu margra háskóla á norðurlöndum í dag eru að finna sérstök ákvæði um "alþjóðavæðingu heima fyrir". Ennfremur eru háskólar þar byrjaðir að skilgreina fjölmenningarlega hæfni sem ein af grundvallar hæfniskröfum sem gerðar verða til stúdenta sem hyggjast útskrifast úr skólunum. Það getur vel verið að hægt sé að benda á ýmis dæmi hér á landi um að háskólar séu að þróast í þessa átt. En við bara hreinlega vitum það ekki því gögnum um þessa hlið alþjóðavæðingar er ekki safnað. Það sem vantar nú er að báðar hliðar alþjóðavæðingar verði formfest í stefnu yfirvalda og háskóla og að nýstúdentar geri sér fyllilega grein fyrir kröfum um fjölmenningarlega hæfni og átti sig á hvers vegna þetta er mikilvægt (þetta er spurning um "glocalization" - leyfi mér bara að vísa í almenna skilgreiningu á því hér - kannski meira um það seinna). Þetta er auðvitað draumastaða og eflaust einhverjir sem myndu halda því fram að þetta sé óraunhæf krafa. En það er spurning hvort smæð okkar sé ekki styrkur í þessu sambandi?

Tekist á um hnattvæðingu á Kistunni

Eiríkur Bergmann Einarsson birti fyrr í sumar pistil á Kistunni undir yfirskriftinni "Draumalandið Litháen" þar sem hann m.a. ber saman hvernig Íslendingar og Litháar takast á við nýlega fengið frelsi í hnattvæddum heimi. Fyrir nokkrum vikum birti svo Stefán Snævarr pistil á sama vef þar sem hann sakar Eirík Bergmann um að vera,

"... sýktur af alþjóðarembu og glóbaltítis, sjúkdómum sem lýsa sér sem trúarleg sannfæring um að hnattvæðingin sé stórkostlegt framfaraspor og alþjóðleg samskipti séu ávísanir á fullsælu."

Stefán setur mest út á eldri fullyrðingar Eiríks Bergmanns um að hnattvæðingin verði ekki stöðvuð. Stefán telur upp ýmsar aðstæður sem hann telur að geti orðið til þess að stöðva hnattvæðinguna. M.a. heldur hann því fram að alvarlega skaðræð hryðjuverkaárás á vesturlöndum gæti stoppað hnattvæðinguna í sporunum. En ég held að þetta sé misskilningur hjá Stefáni. Slík árás, og annað sem hann telur upp, gæti orðið til þess að breyta hnattvæðingunni, en hún verður ekki stöðvuð. Reyndar má benda á ýmislegt sem er eða á eftir að gjörbreyta hnattvæðingunni, t.d. aukin þátttaka ríkja eins og Kína og Indland. Það eina sem myndi hugsanlega stöðvast við þessar breytingar er "vesturvæðingin". En hún er ekki hnattvæðing.

Ég held nefnilega að Stefán sé að tala um eitthvað allt annað en hnattvæðingu. En það er ekki bara við Stefán að amast því það er víða tilhneiging til að slá saman hugtökunum vesturvæðingu (westernisation), alþjóðavæðingu (internationalisation), menningarsamruna (universalisation) og hnattvæðingu (globalisation). M.a.s. rakst ég á skýrslu nefndar á vegum Utanríkisráðuneytisins um hnattvæðingu sem ber yfirskriftina "Alþjóðavæðing" og tekur fram að um er að ræða þýðingu á enska orðinu "globalisation".

Ég ætla ekki að fara út í það að skýra greinarmuninn á þessum hugtökum hér. Læt frekar lesendur um að afla sér upplýsinga en vísa sérstaklega á fræðinga eins og Jan Aart Scholte og Jens Bartelson sem hafa gert þessu mun betri skil en ég gæti nokkurn tíma gert hér (ég hef reyndar skrifað stutta samantekt á ensku hér). Hins vegar langar mig að fjalla um skilning Sameinuðu Þjóðanna á hnattvæðingunni. Þar, eins og hjá flestum alþjóðlegum stofnunum, er almennt viðurkennt að hnattvæðingin er raunveruleg, óstöðvandi og síðast en ekki síst, í stöðugri mótun. Í Þúsaldaryfirlýsingunni gr. 5 segir að "megin viðfangsefni okkar í dag er að tryggja að hnattvæðing verði jákvætt afl fyrir alla íbúa jarðar." (lausleg þýðing mín). Hugtakið er ekki skilgreint nákvæmlega, frekar en venja er í yfirlýsingu sem þessari, heldur er það látið liggja milli hluta og okkur í sjálfvald sett að móta hugtakið í samræmi við þau gildi og markmið sem sett eru fram. Í þessu tilviki, þegar yfirlýsingin er skoðuð sem heild, er greinilega verið að hvetja til húmanískrar hugsunar um aukin alþjóðleg tengsl í heiminum og okkur afhent það verkefni að gera það að veruleika. Stefán segir að "engin er rós án þyrna", og það er sennilega hárrétt hjá honum. Það kann að vera óraunhæft markmið að sækjast eftir fullkomlega jafnréttri og farsælli hnattvæðingu en það er samt það sem stefnt er að. Vissulega er þetta eins konar evdimónía. En það að skella skuldinni fyrir allt sem er neikvætt á hnattvæðinguna er einfaldlega ekki gagnlegt fyrir samræðuna (eins og Scholte orðar það). Það er ekki hnattvæðingin sem byggir McDonalds á næsta horni, eða veldur umhverfisslysi, eða kveikir á sjónvarpinu þegar Idol er. Það eru ákvarðanir og óskir einstaklinga sem ráða því. En fyrir þá sem vilja er mikilvægt að hafa þetta val og það er það sem hnattvæðingin færir okkur - aukið val og aukið frelsi til að haga okkar málum eins og okkur finnst best. En þá er það líka okkar skylda að það sem okkur finnst best verði ekki til þess að auka vanlíðan annarra. Því ef okkar hnattvæðing er látin bitna á öðrum þá er það ekki hnattvæðing - það er bara eigingirni. Ég veit s.s. ekki hver besta leiðin er til að tryggja að okkar hagsæld bitni ekki á öðrum en að auka samgöngur og samskipti milli þjóða virðist mjög góð byrjun.

Upplýsingatækni og menntun - hvort kemur á undan, hænan eða eggið?

Það er áhugaverð umræða að skapast í tengslum við upplýsingatækni og menntun í þróunarlöndum. Eins og eflaust margir vita hefur hópur við MIT háskólann í Bandaríkjunum undir stjórn Nicholas Negroponte lofað að setja á markað hræódýra ferðatölvu fyrir námsfólk. Tölvan verður ekki seld á almennum markaði heldur verður leitast við að gera samninga við yfirvöld, fyrst og fremst í þróunarlöndum, um magnkaup á tölvum fyrir stóra hópa nemenda, sem hver fengi þá að eiga eigin tölvu. Alls ekki galin hugmynd sem hefur vakið mikla athygli.

En undanfarið hafa fleiri verið að hugsa um upplýsingatækni fyrir þróunarlönd. Microsoft hefur gagnrýnt Negroponte og sína félaga harðlega fyrir það að vera að þróa annars flokks tölvu fyrir þróunarlönd. Þeir vilja frekar ýta undir notkun farsíma í þróunarlöndum og þá sérstaklega öfluga farsíma sem þeir vilja meina að gætu gert flest það sem ferðatölvur Negroponte gera - með Windows stýrikerfi auðvitað.

Núna nýlega hefur svo annar stór aðili blandað sér í málið. Intel hefur núna sett á fót World Ahead verkefnið sitt. Ætlun Intel manna er fyrst og fremst að auka kennaramenntun í notkun upplýsingatæknis í þróunarlöndum.

Hér eru þá komnar tvær andstæðar hugmyndir um hvernig skal koma upplýsingatækni inn í skólastarf í þróunarlöndum. Annars vegar er að láta nemendur tæknina í hendur og hins vegar að láta kennara leiða og ráða ferðinni.

Ég er ekki tilbúinn að taka afstöðu í þessu máli. Reyndar finnst mér báðir aðilar hafa eitthvað til síns máls. En ég spyr ykkur góðir lesendur hvort kemur á undan, hænan eða eggið - nemendurnir eða kennarar?