Mýtan um samkeppni í menntamálum

Páll Gunnar Pálsson, forstjóri Samkeppniseftirlits, vill koma á samkeppni í menntamálum eftir fyrirmynd Svía. Hann segir meðal annars að samkeppni leiði til betri þjónustu og að hún snúist fyrst og fremst um gæði. Hvað eru "gæði" í menntamálum? Það er væntanlega að skólar skili betri árangri í formi námsárangurs nemenda. Páll bendir svo á reynslu Svía sem dæmi um að þetta sé hægt og að það gangi upp. Hann segir það ekki berum orðum en ýjar að því -og eiginlega ekki hægt að skilja hann öðruvísi- að aukin samkeppni í menntamálum muni leiða til betri námsárangurs nemenda. Gallinn er að rannsóknir á námsárangri sænskra nemenda eftir að tekið var upp núverandi kerfi sem leyfir opinberu fjármagni að renna til einkarekinna skóla sem eru í samkeppni við opinbera skóla styðja ekki hans fullyrðingar.

Áhrif samkeppnisvæðingar menntamála í Svíþjóð hafa verið rannsökuð nánast í þaula allt frá því að nýja kerfið var tekið upp. Fyrst voru það rannsóknir Martin Carnoy á 10. áratug síðustu aldar. Síðan hafa fylgt ótal rannsóknir og kannanir Svía og annarra sem sýna nánast allar það sama. Val eykst, ójöfnuður eykst og breytingar á námsárangri eru nánast engar. Þrátt fyrir að mikill meirihluti rannsókna sýni að samkeppnisvæðingin í Svíþjóð hafi ekki haft teljandi áhrif á námsárangur eru alltaf einhverjir sem halda hinu gagnstæða fram. Nánast allir sem það gera styðjast við tvær rannsóknir:

Sandström, M. & Bergström, F. (2002). School Vouchers in Practice: 

Competition Won’t Hurt You!. Working Paper No. 578, The Research 

Institute of Industrial Economics.

Ahlin, Å. (2003). Does School Competition Matter? Effects of a Large-Scale 

School Choice Reform on Student Performance. Working Paper 2003:2, 

Department of Economics, Uppsala University.

Báðar þessar rannsóknir eru sagðar sýna að námsárangur hafi aukist, einkum í stærðfræði, eftir samkeppnisvæðingu menntamála í Svíþjóð. Rannsóknirnar nota svipaða nálgun en Ahlin notar ítarlegri gögn og þykir Ahlin því styrkja niðurstöðurnar sem Sandström & Bergström fengu áður.

Björklund, Edin, Fredriksson & Krueger segja frá endurskoðun þeirra á gögnum og greiningu Ahlin í skýrslu frá 2004. Niðurstöður þeirra benda til þess að Ahlin hafi ofmetið breytingu á námsárangri í stærðfræði. Endanleg niðurstaða þeirra er að það eru einhverjar vísbendingar um bættan námsárangur, en "more often than not there is no relationship between student performance and private school attendance and school competition respectively." (bls. 119).

Niðurstaðan er því eins og ég sagði áður - nánast allar rannsóknir á samkeppnisvæðingu menntamála í Svíþjóð sýna að hún hefur haft óveruleg áhrif á námsárangur og ójöfnuður jókst. Það sem meira er þá er þetta í samræmi við rannsóknir á svipuðum kerfisbreytingum í öðrum löndum, t.d. Bandaríkjunum, Chile og Nýja Sjálandi. Það getur verið að samkeppnisvæðing menntamála hafi einhverja kosti í för með sér, en það er hæpið að fullyrða að hún bæti "gæði" (hvað sem er meint með því) og þjónustu.

Mér er því spurn - af hverju heldur Páll Gunnar að samkeppnisvæðing í menntamálum auki gæði og þjónustu?

Vill aukna samkeppni

Um tillögur hagræðingahóps

Loks eru birtar tillögur hagræðingahópsins sem allir hafa beðið eftir með mikilli eftirvæntingu. Þvílíkt spennufall! Þvílíkt svekkelsi. Kemur í ljós að tillögurnar eru ekkert annað en samansafn af flestum þeim hugmyndum sem settar hafa verið fram af hinum og þessum aðilum síðustu 5-6 árin. Meira segja er það svo að margar tillögurnar eru þegar í vinnslu. Hópsfólk gerði okkur þann greiða að merkja þær sérstaklega í listanum með rauðri stjörnu. Mér er spurn - hvernig getur eitthvað sem er þegar í vinnslu orðið að tillögu að nýbreytni?

En hvað um það - það eru smáatriðið. Stóra málið er, e.o. hópurinn segir:

Tillögur sem svipar til tillagna hagræðingarhópsins hafa í mörgum tilfellum verið lagðar fram áður. Það er hins vegar ekki nægilegt að leggja fram góðar tillögur og hugmyndir, það þarf að koma þeim til framkvæmda.

Ekki vitlaus ráð. H.v. áður en kemur til framkvæmda þarf að ganga úr skugga um að raunhæft sé að áætla að breytingar sem mælt er með munu hafa tilætluð áhrif. Já, það þarf að gera kostnaðaráætlanir, kanna viðhorf hagsmunaaðila, gera innleiðingaráætlanir, o.s.frv. Ég horfi helst til þeirra tillagna sem varða skóla- og menntamál, e.o. vanalega. Ég get ekki séð að neitt slíkt hafi verið gert. Ég er t.d. enn að bíða eftir því að fá skýringu frá einhverjum, mér er eiginlega sama hver það er, hvernig stytting skólagöngu eigi að leiða til þeirrar hagræðingar sem haldið hefur verið fram. Hefur lengd skólagöngu virkilega það mikil áhrif á kostnað skólakerfisins að við þurfum að einblína á það frekar en t.d. að auka notkun rafræns námsefnis, meta kostnað og gagnsemi kostnaðarsamra samræmdra prófa og annað sem hefur augljós tengsl við kostnað. Þannig að, já, e.o. hópurinn segir, nú þarf framkvæmdir - en það er víst ekki í verkahring þessa hóps að koma að þeirra vinnu sem þarf til að það verði hægt.

Hvað hefur þá þessi hagræðingarhópur skilað okkur? Ég sé ekki betur en að það sem þessi hagræðingarhópur hefur gert er að safna saman alls kyns tillögum sem settar hafa verið fram á undanförnum árum (sérstaklega tillögur vinnuhóps um aukna "hagsæld", sem eru í raun meira um hagræðingu en ekki hagsæld) og telja þær. Tillögurnar eru víst 111. Þetta er í það minnsta efni í verðuga Trivial Pursuit spurningu.

41 tillaga þegar í úrvinnslu

Framtíð menntunar: Hvað á að horfa langt fram í tímann?

Þessi grein varð til eftir stutt samtal við Jón Torfa Jónasson, sem hefur undanfarin ár vakið athygli á þörf fyrir umræðu um framtíð menntunar hér á landi.

Það heyrist æ oftar talað um "framtíð menntunar" í tengslum við skólaþróun - að skólaþróun í dag þarf að taka mið af samfélaginu eins og það verður í framtíðinni en ekki eins og það var í fyrra eða er í dag.  En hvenær kemur þessi "framtíð" sem verið er að tala um? Hvað eigum við að horfa langt fram í tímann til að breyta menntun í dag?

Tilgangur umræðu um framtíð menntunar er í stórum dráttum þessi:

1. Að móta hugmyndir um æskilega þróun menntunar til langs tíma.

2. Að búa viðkomandi aðila undir að takast á við breytingar sem kunna að eiga sér stað  í framtíðinni.

En hvað eigum við þá að horfa til langs tíma þegar við erum að móta menntastefnu?

Irvine & Martin, frumkvöðlar í þróun "tækniforsjálni" (e. technology foresight), rannsökuðu framtíðarmiðaða stefnumótun í tengslum við fjármögnun rannsókna í Bretlandi og víðar á níunda áratug síðustu aldar og skilgreina tímaskeiðin sem horft er til í stefnumótun þannig:

- til skamms tíma: næstu 1-2 ár,

- til meðallangs tíma: u.þ.b. næstu 5 árin,

- til langs tíma: næstu 10 árin eða lengra.

Þetta eru ágætis viðmið en við þurfum að huga að samhenginu. Þessi flokkun var lögð fram fyrir 30 árum og ætlað að vera leiðbeinandi fyrir allt annað stefnumótunarsvið en menntun. Ég held að við þurfum að meta þetta öðruvísi í samhengi við mótun menntastefnu í dag af tveimur ástæðum. Í fyrsta lagi þá eru tæknilegar og félagslegar breytingar mun örari í dag en fyrir 30 árum. Í öðru lagi, menntun er í eðli sínu langtíma verkefni sem spannar lengra tímabil en það sem þessi flokkun miðast við. Eðlileg flokkun fyrir menntun held ég að sé frekar á þessa leið (og ég ætla að útskýra af hverju á eftir):

- til skamms tíma: næstu 5 árin,

- til meðallangs tíma: u.þ.b. næstu 10 árin,

- til langs tíma: næstu 15 árin eða lengra.

Útskýringar:

Stefnumótun til skamms tíma nær yfir a.m.k. næstu 5 árin

- Í fyrsta lagi: Markmið framtíðamiðaðrar stefnumótunnar er að horfa fram fyrir breytingar sem kunna að eiga sér stað með áherslu á það óvænta. Þegar horft er til fyrirsjáanlegrar framtíðar, hvort sem það eru næstu klukkustundir, dagar, mánuðir eða ár, er sterk tilhneiging til að tengja framtíðina við nútímann þannig að við sjáum bara fram á stigbreytingar út frá núverandi ástandi. Til að geta ímyndað okkur róttækari umsviptingar sem fela í sér eigindlegar breytingar á félagslegri hegðun þurfum við að slíta okkur úr samhengi við nútímann. Ég veit s.s. ekki um neina vísindalega þekkingu sem er hægt að fara eftir í þessum málum, en mín reynsla er að almennt þarf að fá fólk til að horfa fram um a.m.k. 5 ár til að skapa hæfilega fjarlægð frá nútímanum. Þegar horft er fram til styttri tíma festist fólk í tæknilegum veruleika nútímans.

- Í öðru lagi eru það nemendurnir sjálfir og tæknilegur veruleiki þeirra. Miðað við rannsóknir á tækninotkun ungs fólks í dag má gera ráð fyrir að nemendur, sem eru að byrja í grunnskóla á þessu ári, verði tæknilega sjálfstæð eftir u.þ.b. 5 ár - þ.e.a.s. að þá eiga þau sín eigin tæki sem þau nota að vild og að miklu leyti án eftirlits. Þar með eru þeir orðnir áhrifavaldar í sköpun eigins tæknilegs veruleika. Ef hlutverk menntunar er að búa fólk undir framtíðina ætti menntastefna að taka mið af þeim tæknilega veruleika sem ætla má að ungt fólk þurfi að takast á við.

Stefnumótun til meðallangs tíma nær yfir u.þ.b. næstu 10 árin

- Miðað við þá hröðun sem við sjáum fram á í tæknilegri þróun má gera ráð fyrir að tæknilegur veruleiki verði gjörbreyttur eftir 10 ár. Að horfa til baka um 10 ár þá verður eins og að horfa til baka um 20-30 ár í dag. Árið 1990, fyrir 23 árum, var Veraldarvefurinn ekki til, heimilistölvur voru á 10-15% heimila, Ísland hafði tengst Internetinu ári áður, nánast engin átti farsíma - hvað þá snjallsíma, o.s.frv. Breytingarnar sem hafa átt sér stað síðan þá eru gífurlegar og hafa haft áhrif á störf, nám, efnahagskerfi, samskipti o.fl. Búast má við að munurinn á nútíma samfélagi og samfélaginu eftir 10 ár verði álíka mikill eða meiri. Þetta er veruleikinn sem mun taka við þeim sem eru að byrja í grunnskóla í dag um það leyti sem þau eru að ljúka skyldunámi, verða sjálfstæð, byrja að vinna, o.s.frv. Þetta er veruleikinn sem menntun á að vera að undirbúa þau fyrir.

Stefnumótun til langs tíma nær yfir næstu 15 árin eða lengra

- Hröðun tæknilegrar þróunar skapar mikla óvissu og það er nákvæmlega þessi óvissa sem við viljum takast á við með langtíma stefnumótun. Þeim mun lengra sem við horfum fram í tímann þeim mun meiri er óvissan. Það er ekki bara út af því að það er erfiðara fyrir okkur að segja til um hvernig tækni muni þróast til langs tíma heldur líka vegna þess að ímyndunaraflið okkar er ekki eins háð viðmiðum nútímans. Þegar við horfum langt fram í tímann frelsum við ímyndunaraflið og erum þá líklegri til að velta fyrir okkur -að því er virðist- fjarstæðukenndum óvissuþáttum. Raunin er h.v. að við vitum sjaldnast hvenær við þurfum að takast á við óvissuþættina sem við veltum fyrir okkur. Það gæti gerst fyrr og það gæti gerst síðar, en hvenær sem það verður þá höfum við alla vega búið okkur undir þá og aukið líkurnar á að okkur takist að skapa framtíðina sem við viljum.

 

Skemmtilegur útúrdúr sem þó tengist umræðuefninu: Skömmu áður en Gene Roddenberry bjó til Star Trek sjónvarpsþáttaröðina frægu, hafði hann búið til þáttaröð sem hét The Lieutenant. Roddenberry vildi með þessum þáttum varpa ljósi á félagsleg deilumál samtímans og hvetja til opinberrar umræðu um þau - t.d. kynþáttahatur, kynjamisrétti o.s.frv. Þetta þótti stjórnarmönnum NBC sjónvarpsstöðvarinnar, sem sýndi þættina, of djarft. Roddenberry var gert að gera minna úr ádeilu og var m.a.s. einum þætti, sem fjallaði um kynþáttamisrétti, hafnað og var aldrei sýndur. Roddenberry ákvað þá að búa til þætti sem gerðust ekki í nútímanum heldur í fjarlægri framtíð svo hann gæti fjallað um þessi deilumál án þess að ganga of nærri stolti og siðferðiskennd samborgara sína og úr varð Star Trek. Star Trek þættirnir voru mjög framsæknir að því leyti að þar var tekið á ýmsum málum þ.a.m. samskipti kynþátta (fyrsta skipti sem hvítur maður sást kyssa svarta konu í skáldverki í Bandarísku sjónvarpi var ástríðufullur koss Captain Kirk og Lieutenant Uhura í Star Trek þættinum "Plato's Children"), kynjamisrétti, hnattvæðingu o.fl. Mörg voru þetta málefni sem Roddenberry var bannað að taka fyrir samtímaumhverfi The Lieutenant en þóttu ekki tiltökumál í framtíðarheimi Star Trek þáttanna.

Af hverju halda sumir að stytting náms muni draga úr brottfalli?

Á vef mbl.is í gær var sagt stuttlega frá samtali við Frosta Ólafsson, nýr framkvæmdastjóri Viðskiptaráðs Íslands, þar sem hann segir m.a. að hann sé "bjartsýnn á að stytting náms geti verið hagkvæmur kostur og með betri nýtingu fjármuna dregið úr brottfalli nemenda". Af hverju stafar þessi bjartsýni hans? Hvað er það sem bendir til að stytting náms dragi úr brottfalli? Nú er töluvert til af rannsóknargögnum um brottfall (t.d. langtímarannsóknir Jóns Torfa Jónassonar, Andreu Jónsdóttur og Kristjönu Stellu Blöndal og fjölda annarra rannsókna) - bæði íslenskum og erlendum - og ég kannast ekki við að þar hafi nokkurn tíma komið fram að lengd náms orsaki brottfall.

 

Framkvæmdastjórn ESB lét rannsaka brottfall fyrir nokkrum árum þar sem m.a. var sérstaklega athugað hvort það væru tengsl milli lengd náms og brottfalls. Þar kemur fram eitt og annað áhugavert: t.d. að engin fylgni er milli lengd skyldunáms (s.s. grunnskólinn í íslenska kerfinu) og brottfalls nema að einu leyti - í þeim löndum þar sem skyldunám er lengst er brottfall minnst.

Þannig að mér er spurn - á hverju er þessi bjartsýni Frosta byggð?

Ef markmiðið er raunverulega að draga úr brottfalli eru ýmsar aðrar leiðir sem þekking og reynsla bendir til að væru mun áhrifaríkari, t.d. að gera námið áhugaverðara fyrir nemendur og bjóða upp á meiri stuðning. Svo eru ýmsar þekktar leiðir sem krefjast lítils undirbúnings eða kostnaðar. Það er t.d. hægt að þurrka út brottfall með því einfaldlega að afnema hugtakið. Nemendur fengju skírteini sem útlistar því námi sem þeir hafa lokið hvort sem það er 1 ár, 2 eða fleiri. Voilà! Ekkert brottfall, bara nemendur með mismikið nám að baki. Einnig mætti lækka eða afnema lágmarkseinkunn, e.o. Atli Harðarson hefur bent á að gert er í sumum löndum.

 

Ég held að það vanti meiri heiðarleika í þessa umræðu. Hvað er það sem Frosti og hans skoðanabræður vilja og af hverju? 

Stytting náms hagkvæmur kostur

Rit um mikilvægi framtíðarfræða frá NESTA - nýsköpunarstofnun í UK

NESTA er sjálfstæð stofnun í Bretlandi sem hvetur til nýsköpunnar í þágu samfélags, iðnaðar og atvinnulífs - einskonar bresk útgáfa af Nýsköpunarmiðstöð okkar. Þeir voru að senda frá sér þetta áhugaverða rit um mikilvægi framtíðamiðaðar hugsunar sem heitir Don't stop thinking about tomorrow: A modest defence of futurology.

Mjög þörf lesning! 

Vendikennsla - nám sniðið að þörfum nemenda

Á mánudaginn, 22. apríl, var haldin ráðstefna um vendikennslu (e. flipped classroom) á Keilissvæðinu á Miðnesheiði (áður vallarsvæði Bandaríkjahers). Ég og ca. 499 aðrir áhugamenn um skóla- og menntamál mættum á svæðið og héldum til Andrews Theater (gamla bíóið). Þar hlýddum við á vendikennslugúrúinn Jonathan Bergmann og aðra segja frá reynslu sinni af þessari nýjung í skólastarfi sem hefur vakið mikla og verðskuldaða athygli. Að loknum ræðuhöldum fóru þátttakendur í vinnustofur þar sem skipt var upp eftir skólastigum. Ég fór í vinnustofuna um vendikennslu á háskólastigi. Ég hafði hugsað mér að flakka á milli vinnustofa til að sjá hvað fólk er að hugsa í tengslum við önnur skólastig. Hins vegar fór það svo að umræðurnar voru svo áhugaverðar að ég ílengdist með háskólafólkinu. Þegar ég loksins ætlaði að kíkja á aðrar vinnustofur var eiginlega allt búið. Það er almennt mat allra sem ég hef talað við að fyrirlestrarnir og vinnustofurnar voru mjög gagnlegar og margir eru áhugasamir að stiga skrefið og venda sinni kennslu.

 

Hvað er vendikennsla?

Vendikennsla snýst fyrst og fremst um að finna leiðir til að nýta betur tímann sem kennari hefur með nemendum til að auka skilning þeirra og þekkingu á viðfangsefninu með áhugaverðum verkefnum. Upplýsingatæknin á stóran þátt í að venda kennslu vegna þess að nútímatæknin gerir okkur kleift að miðla upplýsingum á svo marga vegu. Í stuttu máli virkar þetta þannig að kennari nýtur tæknina til að forðast að sóa dýrmætum tíma með nemendum í einstefnumiðlun þar sem kennari talar yfir nemendur hvort sem þeir eru að fylgjast með eða ekki. Í staðinn getur kennari tekið upp fyrirlestra eða annars konar innlögn, sett á netið og nemendur fara yfir á sínum eigin hraða utan skóla og mæta í tíma vel upplýst og tilbúinn að vinna.

 

Í reynd er það töluvert flókið mál að venda kennslu. Það þarf að huga að mörgu, s.s. tæknimálum, kennslufræðilegum forsendum, ólíkum vinnubrögðum nemenda o.s.frv. og breytingarnar verða því ekki á einum degi, einum mánuði eða jafnvel einni önn. En eins og Bergmann sagði á ráðstefnunni er mikilvægast að taka ákvörðunina og stíga fyrstu skrefin. Síðan má laga og bæta í framhaldinu.

 

Af ráðstefnunni

Það var tvennt sem ég var svolítið ósáttur við á ráðstefnunni. Fyrst var að Bergmann skyldi halda fram að vendikennsla væri viðsnúningur frá því námsskipulagi sem er reitt fram úr "fílabeinsturninum"… Ég geri ráð fyrir að Bergmann sé að vísa til fræðasamfélags með vísun í "fílabeinsturninn" e.o. oftast er og skil hann þannig að vendikennsla er lausn á einhverju vandamáli sem má rekja til fræðasamfélagsins. Rauninn er að þær aðferðir sem Bergmann lýsti og eiga að henta fyrir vendikennslu eru nákvæmlega þær sömu og fræðasamfélagið hefur agenterað fyrir í meira en öld, eða allt frá tímum Deweys. Sérstaklega má nefna einstaklingsmiðað nám, lausnamiðað nám, reynslumiðað nám, samvinnunám o.m.fl. Það er því hæpið að kenna fræðasamfélagi um hugmyndaleysi um nýjar aðferðir í námi. Vandamálið sem vendikennsla á að leysa er annars eðlis og á sér upptök annarsstaðar í samfélaginu. Ég er með ýmsar hugmyndir um hvað það er í raun en ætla ekki að fara náið út í það hér - það er efni í aðra grein (og sennilega töluvert lengri).

 

Hitt sem ég var ósáttur við var skipulag ráðstefnunnar. Við vorum mætt -ca. 500 manns- til að fræðast um það hvers vegna fyrirlestrarformið hentar ekki í kennslu í dag og hvernig megi gera öðruvísi. Fyrstu þrjár klukkustundirnar fengum við að sitja í hálfmyrkvuðum sal (það var ekki hægt að glósa nema að vera með upplýsta spjaldtölvu) meðan talað var til okkar (ekki "við okkur") um vendikennslu. Ég fékk á tilfinninguna að Bergmann væri að fá útrás fyrir mikilli fyrirlestrarþörf sem hann hefur ekki fengið að svala í eigin kennslu undanfarin ár (hann viðurkenndi seinna að honum finnst gaman að halda fyrirlestra þannig að þetta var kannski rétt ályktað hjá mér). Þegar mér varð ljóst eftir fyrstu tvær klukkustundirnar að þetta væri langt frá því að vera búið varð ég að taka mér pásu og yfirgaf salinn um stund og lék mér í símanum mínum meðan ég drakk kaffi. Þrátt fyrir þessa pásu mína var eirðarleysið enn svo mikið þegar ég settist aftur í salinn að ég óttast að margt af því sem sagt var í lokin hafi farið inn um eitt eyra og út um hitt. Samt náði Bergmann að sannfæra mig um að svona lagað á ekki heima í kennslustofu (þurfti ekki mikið - ég er af fyrrnefnda fræðasamfélagi) en ég held að hann þurfi að hlusta aðeins betur á eigin boðskap.

 

Í heildina var þetta mjög áhugaverður dagur. Það var sérsktalega gaman að heyra frá dóttur Bergmanns sem sagði frá eigin reynslu sem nemandi í námskeiðum sem búið er að venda. Stundum hef ég heyrt -bæði á þessari ráðstefnu og annarsstaðar- að einstakir kennarar þurfa að taka málin í sínar hendur og taka ákvörðun um að venda sinni kennslu. Ég hef líka heyrt um og rætt við kennara sem hafa gert það og þurft að reka sig á og leysa vandamál þegar þau koma upp. En það var mjög fróðlegt að heyra frá kennurum Keilis sem hafa þegar vendað sínum kúrsum í vinnustofunni síðar um daginn. Mér þótti augljóst að þar skipti miklu máli að stór hópur kennara vendi sínum námskeiðum á sama tíma og njóta þeir mikils stuðnings samstarfsfólks síns. Ég vona að það skapist hér samfélag kennara þar sem þeir geta hjálpast að við að venda sinni kennslu og held að slíkt myndi skipta sköpum fyrir þá sem vilja fara þessa leið.

Tækninýjungar og framtíð menntunar

Á föstudaginn 5. apríl, 2013 var ég með innangserindi á ráðstefnunni "Í skýjunum", árleg ráðstefna 3F sem var haldin í Háskólanum í Reykjavík í samstarfi við HR og Upplýsingu-Félag bókasafns- og upplýsingafræða. Erindið kallaði ég "Gagnaukinn veruleiki og framtíð menntunar" (glærurnar má nálgast hér).

Markmiðið með erindinu var tvíþætt. Í fyrsta lagi að gera grein fyrir gagnauknum veruleika (GV - e. augmented reality) sem nýja tæknilega þróun sem skiptir máli fyrir menntun. Í öðru lagi að vekja ráðstefnugesti til umhugsunar um hvernig við, sem komum að menntun á Íslandi, eigum að bregðast við tækninýjungum meðan þær eru enn nýjar. Það er nefnilega svo með tækninýjungar sem hafa ekki náð mikilli útbreiðslu og eru enn í þróun að við vitum ekki alltaf hvaða áhrif þau munu, eða geta, haft. Þá þarf að hugsa heildrænt (möguleg áhrif á samfélagið í heild - ekki bara menntun), vera opin fyrir ýmis konar breytingum (hvað getur mögulega komið okkur að óvörum) og ekki síst að nota ímyndunaraflið - hvernig getum við notað tækninýjungar til að breyta því sem við viljum? Ég held að þetta hafi komist ágætlega til skila. Alla vega voru margir þeir sem ég ræddi við eftir erindið mjög spenntir fyrir að kanna möguleika GV og annarra tækninýjunga.

Í erindinu notaði ég GV sem lýsandi dæmi um tækni sem er í örri þróun og breiðist hratt út en hefur ekki ratað í umræðu um upplýsingatækni og menntun. T.d. fékk ég mjög fyrirsjáanleg viðbrögð þegar ég spurði ráðstefnugesti hversu margir höfðu nýtt sér GV þann daginn. Innan við 5 svöruðu játandi. Hins vegar, þegar ég spurði hversu margi höfðu nýtt sér Google Maps þann daginn svöruðu næstum allir játandi. Eins og kemur fram í glærunum sem ég vísa í hér að ofan, er Google Maps líklega útbreiddasta dæmið um notkun GV í samfélaginu í dag. Það að fáir ráðstefnugestir gerðu sér grein fyrir því segir mér að við erum ekki nægilega upplýst um þær breytingar sem GV hefur í för með sér og eigum því á hættu að missa af mikilvægum tækifærum til að nýta tæknina í menntun.

 

E.o. ég hef sagt notaði ég GV aðeins sem dæmi um tækninýjung sem hefur, eða gæti haft, mikla umbyltingu í för með sér fyrir skólastarf. Vissulega er fjöldi annarra tækninýjunga sem þyrfti líka að huga að. Ég ætla að lýsa hér stuttlega tveimur tækninýjungum (reyndar er önnur ekki svo ný) sem skólafólk ætti að vera farið að huga að:

• Þrívíð prentun
• Vélmenni

Í fljótu bragði mætti velta fyrir sér hvað í ósköpunum þessar tækninýjungar hafa með menntun að gera? Raunin er sú að þær hafa báðar mikið með menntun að gera vegna þeirra samfélagslegra breytinga sem þeim fylgja - og forsjálir aðilar eru þegar að prófa sig áfram með þær í skólastarfi.

 

Þrívíð prentun 

Þrívíð prentun er tækni sem notar ýmis efni til þess að búa til þrívíðan hlut eftir tölvugerðu módeli. T.d. er hægt að teikna upp þrívítt módel af legókubb í þar til gerðu forriti (e.o. Blender, ókeypis opið forrit sem er mikið notað) og láta svo þrívíðan prentara búa til raunverulegan, meðhöndlanlegan og nothæfan legókubb. Ástæðan fyrir því að þessi tækni skiptir miklu máli eru margar. T.d.:

• aukið aðgengi að alls kyns hlutum vegna þess að það þarf ekki að hugsa um hvernig eigi að koma framleiddum vörum á þá staði þar sem þær verða notaðar
• fýsilegt að setja á markað vörur sem hefðu ekki svarað kostnaði þar sem ekki þarf að taka tillit til framleiðslukostnaðar á vörum sem er gert ráð fyrir að seljist í litlu upplagi
• krefst annarrar hæfni í vöruþróun, sérstaklega þarf hæfni eða innsýn í hönnunarferli
• þarf að huga að sjálfbærni og umhverfislegum þáttum til þess að tryggja að breyttar framleiðsluaðferðir (sem færist á neytandann) leiði ekki til sóunnar og ofnotkunar á takmörkuðum auðlindum

Í þessari grein fjalla ég stuttlega um það hvernig þessar breytingar geti leitt til "hönnunarmiðaðs hagkerfis" og hvaða þýðingu það hefur fyrir menntun. Hér er sagt frá því hvernig einn kennari í Edina (eitt úthverfi Minneapolis, MN) hefur notað þrívíða prentun með 8du bekkingum sínum.

 

Vélmenni 

Okkur þykir gjarnan hugmyndin um vélmenni bæði heillandi og ógnandi í senn. Annars vegar njótum við góðs af vélmennavæðingu í ýmsum starfsgeirum sem heilla lítið, s.s. framleiðslu, einfaldri þjónustu o.þ.h., og hins vegar sjáum við fyrir okkur kuldaleg, ópersónuleg og óútreiknanleg mannslíki vísindaskáldskaparins. Ef einhver möguleg tengsl við menntun greinast er það helst að leyfa ungu fólki að spreyta sig við smíði einfaldra vélmenna á borð við fyrri kostinn e.o. gert er í First Lego League vélmennakeppninni sem íslendingar hafa tekið þátt í og árlegri hönnunarkeppni verkfræðinema í HÍ sem hefur verið sjónvarpað um árabil.

Í Austur-Asíu er litið vélmennavæðingu öðrum augum. Í löndum e.o. S-Kóreu og Japan er fólk opnara fyrir hugmyndum um vélmenni sem líkjast mönnum og að þau sinni ýmsum verkum sem fela í sér mikla nálægð og umgengni við fólk. Í S-Kóreu hafa yfirvöld sett sér þau markmið að frá og með árinu 2020 verði vélmenni á hverju heimili þar í landi og að þau sinni ýmsum störfum í samfélaginu, t.d. umönnun eldri borgara og framkvæmd skurðlækninga. Það kemur því varla á óvart að vélmenni skulu nú þegar vera búin að rata inn í skóla þar í landi. Þau eru helst notuð til að koma nemendum í samband við fjarstadda kennara. T.d. hafa vélmenni verið notuð við enskukennslu barna þar sem vélmennin eru fjarstýrð af kennurum í Filipseyjum og Ástralíu. Vélmennin eru sérstaklega hönnuð til að höfða til ungra nemenda og líta gjarnan út e.o. litrík og skemmtileg leikföng. Tilraunir með þessa kennsluhætti þykja hafa gengið framar vonum og eru ungir nemendur sérstaklega heillaðir af þessum nýju kennurum sínum.

Þetta er aðeins eitt af fjölmörgum dæmum um nýstárlega notkun vélmenna í skólum. Einnig má nefna vélrænann tvífara japanska prófessorsins Hiroshi Ishiguro sem sér um að sitja í kennslustofunni hans þegar hann kemst ekki á staðinn. Í Singapúr hafa yfirvöld tilkynnt um að á næstu árum verða gerðar tilraunir með notkun gervigreindarsamræðuvéla sem nemendur munu nota til að ræða um námsefni og fá þannig meira innsýn í það sem verið er að læra.

Þessi dæmi sýna okkur að hægt er að finna skemmtilega og nýstárlega möguleika fyrir notkun tækninýjunga í menntun svo lengi sem fólk er opið fyrir breytingum og óhrætt við að prófa sig áfram. En þá er ekki síður mikilvægt að hlutaðeigandi sé meðvitað um tækniþróun og geri sér grein fyrir þeim tækninýjungum sem eru að ryðja sér til rúms - eða jafnvel enn betra - að það geri sér grein fyrir þeim tækninýjungum sem er að vænta á næstu árum. Með slíkri forsýni getum við gripið fljótt tækifæri og haft áhrif á þróun tækninýjunga þannig að hún þjóni markmiðum um uppbyggingu menntunar fyrir 21stu öldina.

Höfundarréttur, efnahagskerfið og ábyrgð menntakerfisins

Sjóræningjarnir á Pirate Bay eru komnir í slag við finnsku höfundarréttarsamtökin CIAPC. Málið fékk mig til að hugsa enn einu sinni um höfundarrétt og sérstaklega hlutverk höfundarrétarsamtaka, en í þetta sinn velti ég líka fyrir mér hvert hlutverk menntunnar er  í tengslum við höfundarrétt. Samkvæmt gildandi námskrám er höfundarréttur lykilþáttur í upplýsingalæsi. Það er einkum tvennt sem truflar mig: Í fyrsta lagi, hugmyndin að menntakerfið eigi að standa vörð um það sem margir telja vera úrelt höfundarréttakerfi. Í öðru lagi, að höfundarréttarmál eru orðin svo flókin með tilkomu opinna leyfa og svo framvegis, að það er mjög óljóst hvað eigi að kenna skólabörnum um höfundarrétt.

 

Réttast er að taka fram strax í upphafi að ég er ekki óháður aðili í þessari umræðu. Ég er tónlistarmaður og hef sent frá mér slatta af tónlist og ég birti heilmikið ritað efni víða á stafrænu og prentuðu formi. Allt sem ég sendi frá mér er gefið út með Creative Commons leyfi - þ.a.s. að almenningur hefur rétt til að nota efnið eins og það sýnist en ég fer aðeins fram á að það geti heimilda. H.v. sem fræðimaður og tónlistarmaður er það ekki alltaf undir mér komið hvaða heimildir eru settar á efni sem ég bý til - en það er allt önnur umræða sem ég ætla ekki að fara út í hér.

 

Svo ég byrji á sögunni um slag Sjóræninga og CIAPC - Stutta útgáfa sögunnar er þessi: CIAPC setti upp síðu sem líkir eftir síðu Sjóræningjana þar sem myndinni af mikilfengu sjóræningjaskipi er skipt út fyrir drungalegri mynd af sökkvandi skipi. Sjóræningjar vilja meina að með þessu hafi CIAPC brotið á höfundarrétti sínum og eiga því skilið sömu meðferð og aðrir sem brjóta höfundarréttarlög. Lengri sagan er þessi: Síðasta haust gerðist 9 ára stúlka í Finnlandi sek um að hlaða niður einu lagi af Pirate Bay vefnum. Í kjölfarið var tölva stúlkunnar gerð upptæk og CIAPC sækir nú málið gegn foreldrum hennar, sem eru gerðir ábyrgir fyrir brotum barna á netinu í Finnlandi. Þetta gerist þrátt fyrir að söngkonan hafi sagst ekki vilja gera mikið úr málinu og meira að segja benti stúlkunni á að hún gæti hlustað á lagið ókeypis í gegnum Spotify. Sjóræningjar, sem ég held að séu í raun nokk sama um það að CIAPC líki eftir vef þeirra, ákváðu í kjölfarið að sækja höfundarréttarmál gegn CIAPC og nota hvert tækifæri til að vekja athygli á fáránleika málsins. Til dæmis var haft eftir Sjóræningjum í frétt á vísi.is:

<kaldhæðni>Okkur blöskrar þessi framkoma. Fólk verður að skilja muninn á réttu og röngu. Að stela efni sem þessu [útlit vefsíðu Sjóræningja] á internetinu er ógn við hagkerfi heimsins.</kaldhæðni>

Ef undirstöður ríkjandi hagkerfis felast í höfundarréttarlögum sem kveða á um að refsa skuli 9 ára stúlku sem hleður niður einu lagi af Pirate Bay þá er kannski rétt að endurhugsa það hagkerfi. Höfundarréttarsamtök hafa haldið því fram að brot á höfundarréttarlögum verða sífellt tíðari. Þá er vert að spyrja, og að ég held í samræmi við meginhugmyndir ríkjandi kapitalísks efnahagskerfis, er þetta ekki rödd neytandans að lýsa yfir breyttu verðmætamati á höfundarréttavörðu efni? Ef það er rétt sem höfundarréttarsamtök halda fram, þá heyrist mér neytendur vera að hrópa hástöfum að þeir vilja ekki borga fyrir að fá að hlusta á eitt og eitt lag á netinu eða birta ljósmynd á Tumblr síðu, o.s.frv. Höfundarétthafar hafa val - þeir geta breytt sínum háttum til að svara kalli neytenda eða haldið til streitu þvert á vilja þeirra. Fjölmargir hafa kosið að hlusta á neytendur og gefa út efni undir opnum leyfum -t.d. Creative Commons, opin hugbúnaðarleyfi (GPL, BSD, o.s.frv.)- og virðast lifa það af þvert á dómsdagsspár höfundarréttarsamtaka. Það er margt sem bendir til þess að merkilegar breytingar séu að eiga sér stað á þessu sviði og skriðurinn jafnvel orðinn það mikill að ekki verði aftur snúið. Spurning er þá hvort höfundarréttarsamtök eru að heyja vonlausa baráttu við breytingaröfl sem mér sýnist ætla að ganga eins og valtari yfir þeirra staðfasta virki? Ég held að rödd neytandans hljóti að sigra á endanum.

 

En snúum okkur svo að menntamálunum. Í gildandi námskrá um upplýsingatækni og tölvu/upplýsingalæsi er skólum landsins gert að standa vörð um gildandi fyrirkomulag höfundarétta. Eitt helsta markmið náms í tölvu/upplýsingalæsi frá yngstu bekkjum er að nemendur þekki hugtakið "höfundarréttur" og á síðari stigum að þau kunni skil á helstu þáttum höfundarréttarlaga. Þetta kann að virðast nokkuð einfalt við fyrstu sýn, en eins og fyrirkomulag um höfundarrétt er nú orðið flókið, með gildandi lögum og sífelldri endurtúlkun þeirra og öll þau opnu og hálfopnu leyfi sem spretta upp eins og gorkúlur, þá vex þetta um sig. Hvað á eiginlega að kenna skólabörnum um höfundarrétt?

 

Einhverntíma (ég man ekki hvar eða hvenær) las ég eftir einhvern að best væri að kenna börnum að ganga skuli út frá því að aldrei megi nota efni annarra án leyfis. Þetta er einfaldlega ekki rétt. Það eru tímamörk á höfundarrétti og heilmikið efni til sem engin "á" rétt á, þ.e.a.s. að það er opinber eign. Einnig er til mikið efni í dag sem er gefið út með opnu leyfi - þ.e.a.s. að allir hafa heimild til að nota efnið í eigin sköpunarverk. Til dæmis, þegar þetta er ritað eru rúmlega 250 miljónir mynda á Flickr.com vefnum sem eru birtar með opnu leyfi. Og, eins og ég nefndi áður, færist sífellt í aukanna að tónlistarmenn veiti ókeypis aðgang að tónlist sinni og leiti annarra leiða til að afla sér tekna en á sölu eins og eins lags (hljómsveitin Nine Inch Nails verið leiðandi í þessu). Stefnan virðist vera í þá áttina að útgáfa sköpunarverka undir opnum leyfum færist í aukanna.

 

Er það hlutverk menntunar að viðhalda gildandi venjum og normum eða á að mennta fólk fyrir framtíðina? Mér sýnist flestir staldra stutt við í núinu og enn styttra í fortíðinni, en þau losna aldrei undan framtíðinni og ég held þar af leiðandi að svarið sé nokkuð ljóst. Menntun fólks þarf að horfa til framtíðar og ég held að þegar það er gert þjónar það litlum tilgangi orðið að tala um höfundarrétt í þeim skilningi sem hefur verið gert. Við eigum frekar að hugsa þetta út frá rétti neytenda - það er að segja, hver er réttur almennings þegar kemur að sköpunarverki annarra? Gagnvart efni sem er gefið út með hefðbundnum (úreltum?) höfundarleyfum er réttur almennings nánast enginn (og þau litlu réttindi sem eru fara hraðminnkandi með sífelldri endurtúlkun laga). Þegar horft er frá sjónarhorni neytenda er ekki margt sem þarf að kenna um þetta og þá spurning hvort höfundarréttur þurfi að vera jafnstór þáttur í námskrám eins og er núna. Hins vegar, ef við hugsum um leyfismál almennt út frá réttindum neytenda þá eru opin leyfi, creative commons leyfi, og þess háttar mun bitastæðara efni og meira viðeigandi, sem mætti gera betur skil. Ég legg því til að í nýjum námskrám verði allt um "höfundarrétt" skipt út fyrir orðalagi sem miðar að réttindum neytenda frekar en höfunda og að kennsla verði miðuð að því sem almenningur má frekar en því sem hann má ekki. Mér virðist að sé miðað við réttindi neytenda sem felast í mismunandi tegundum höfundarleyfa ætti þá að leggja hlutfallslega mestu áherslu á opin leyfi, creative commons leyfi, og þess háttar. Og að lokum, þá bendir ýmislegt til þess að slík nálgun sé frekar í samræmi við það sem vænta má í framtíðinni.

Mjög áhugaverð keppni í forritun og vélmennahönnun um helgina

Um helgina verður FIRST LEGO League forritunar- og vélmennahönnunarkeppni haldin í Háskólabíói. Þetta er mjög áhugaverð keppni sem hefur verið haldin árlega á Íslandi í nokkuð mörg ár núna þar sem ungt fólk fær tækifæri til að sameina tækniþekkingu og hugvit við að leysa mjög praktísk verkefni.

Í gegnum árin hefur Lego átt þátt í að leiða margt hæfileikaríkt ungt fólk á braut uppfinninga og tækniþróunar. Smá sögulegt ágrip fyrir þá sem ekki þekkja: Lego hóf samstarf við Seymour Papert(frumkvöðull í notkun upplýsingatækni í skólastarfi - bjó til Logo forritunarmál fyrir krakka, kom af stað einni fyrstu stórtæku 1:1 fartölvuvæðingunni í skólum í Maine-fylki í BNA. og margt fleira) fyrir nokkrum áratugum sem leiddi af sér Lego Mindstorms vörulínuna. Það sem gerir Lego Mindstorms vörulínuna sérlega áhugaverða fyrir skólafólk, að vörulínan er hönnuð út frá vel grunduðum pedagógískum pælingum. Lego Mindstorms eru forritanleg Lego sett sem eru notuð til að búa til einföld og lítil vélmenni. Með þessu kynnist ungt fólk forritun, vélmennahönnun, gervigreind, o.s.frv. Lego Mindstorms hefur líka verið notað til kennslu á háskólastigi. Notkun Lego Mindstorms innan skóla jafnt sem utan hefur verið mikið rannsökuð og þykir það mjög heppilegt tæki til að kynna fyrir ungu fólki möguleika nútíma tækni á öllum skólastigum.

Salvör Gissurardóttir benti á þessa upptöku frá Málþingi RANNUM um First Lego League keppnina sem var haldið á síðasta ári: http://frea.adobeconnect.com/p4o23javfm6/

Forrita vélmenni til að leysa verkefni eldri borgara

Sérkennsla í íslenskum skólum: Er hátt hlutfall gott eða slæmt?

Í síðustu viku birtust 2 greinar á mbl.is þar sem fjallað er um hátt hlutfall íslenskra grunnskólanemenda sem hafa þurft sérkennslu (fyrsta grein - önnur grein). Fyrst verð ég að segja að mér finnst Anna Lilja Þórisdóttir, blaðamaður, eiga hrós skilið fyrir hlutlausa framsetningu hennar á efninu og að gera þetta ekki að æsifrétt e.o. oft hefur verið tilhneiging þegar menntamál rata í íslenska fjölmiðla. Anna Lilja setur fram gögnin en lætur vera að segja hvort þetta sé slæm eða góð þróun. En e.o. mátti búast við hafa sumir verið fljótir að dæma íslenskt menntakerfi út frá fréttinni og telja þetta ekki góða þróun. Hátt hlutfall sérkennslu er í hugum sumra augljós vottur um sóun á opinberu fé, slæma starfshætti kennara og skólayfirvalda og jafnvel merki um almenna leti íslensks námsfólks.

Í fréttunum tveimur er hlutfall íslenskra nemenda borið saman við reynslu í nágrannalöndum. Fram kemur að hlutfallið er töluvert hærra á Íslandi en í Danmörku, Noregi og Bandaríkjunum (rétt í kringum 10%) en aðeins hærra en í Finnlandi. Segir að hlutfallið í Finnlandi er um 21% miðað við 27,5% á Íslandi (reyndar hef ég séð hærri tölur frá Finnum sjálfum, allt upp í 27%, og geri ég ráð fyrir að munurinn stafar af því að það sé svolítið óljóst hvað telst til "sérkennslu").

Þannig að sú þjóð sem kemst næst okkur er Finnland. Þetta er mjög athyglisvert því að Finnar líta svolítið öðruvísi á sérkennslu en margir aðrir. Þeir eru stoltir af háu hlutfalli nemenda sem fá sérkennslu og líta á það sem mikilvægan þátt í velgengni finnskra nemenda í alþjóðlegum könnunum (aðallega PISA og TIMSS). Finnar hafa mótað sitt menntakerfi til að tryggja að finnskir námsmenn búi yfir tiltekna hæfni að loknu skyldunámi. Þetta er töluvert frábrugðið því sem gerist í mörgum öðrum menntakerfum þar sem markmiðið er ekki endilega að nemendur kunni tiltekna hluti við lok náms, heldur að þeir hafi fengið leiðbeiningu í tilteknum fræðum við lok náms. Vegna þessara áheyrslna í námsmarkmiðum hafa Finnar mótað sitt menntakerfið þannig að kennarar reyna að koma auga á námsörðugleika eins fljótt og hægt er og beita hvaða úrræðum sem þörf þykir til að hjálpa námsfólki að komast á það þekkingarstig sem þeir eiga að vera. Þess vegna er hlutfall nemenda sem fá sérkennslu í Finnlandi mjög hátt miðað við önnur lönd.

Það að tiltölulega hátt hlutfall íslenskra nemenda skulu fá sérkennslu er ekki endilega neikvætt. Það gæti líka verið vísbending um að íslenskir skólar eru að leggja sig fram við að mæta ólíkum þörfum nemenda.

35,4% í sérkennslu á Vesturlandi